Kerk en zerk

De geschiedenis van de kerk begint al in de 9e eeuw, met de St. Maartenskerk, waarvan de fundamenten in de crypte te zien zijn. Deze fundamenten werden bij opgravingen na WOII per toeval ontdekt.
De naamgever van de kerk, de heilige Eusebius, leefde rond het jaar 170. Hij zou het christendom hebben verkondigd tegen de zin van de Romeinse Keizer. Zijn tong werd uitgenomen, maar hij bleef praten. De tong werd bewaard en in 1453 werd deze reliekschat overgebracht naar Arnhem, naar de Grote- of Sint Eusebiuskerk.
De bouw van de laatgotische kerk begon in 1452 en duurde ruim een eeuw. Karel van Egmond, hertog van Gelre (1467-1538) was nauw betrokken bij de bouw. Zijn praalgraf, op het hoogkoor is een van de belangrijkste bezienswaardigheden.

Na de Arnhemse reformatie (ca. 1580) werd de van oorsprong Katholieke kerk Protestants.
Tijdens de Slag om Arnhem in september 1944, de bombardementen op de Rijnbrug en de bevrijding van de stad werd de kerk zwaar beschadigd. Daarbij stortte een groot deel van de toren op de zerkenvloer van het schip, veel grafzerken werden toen beschadigd of vernietigd. Na de oorlog besloot men de Eusebiuskerk weer op te bouwen, met een nieuwe verhoogde toren. Bij de herbouw werd een poreuze steunsoort gebruikt, waardoor diverse restauraties volgenden. In 2019 werden de houten vloeren, die de grafzerken bedekten, verwijderd.

De personen die in de kerk begraven werden waren oorspronkelijk geestelijken, maar later voornamelijk welgestelde, invloedrijke mensen, vaak erg rijk en soms van adel. Het praalgraf van Karel van Egmond staat op het hoogkoor, de belangrijkste, maar ook ‘duurste’ plek om begraven te worden. Hiervoor moest men wel veel geld betalen. De heer Georg Ripperda, wiens koperen grafkist nog in de crypte te bewonderen is, heeft zelfs zoveel betaald, dat hij ‘eeuwig en altijd’ zou mogen blijven liggen in zijn grafkelder.

In 1782 deed het Arnhemse stadsbestuur een poging om het begraven binnen de stad aan banden te leggen. Dit ging niet zonder slag of stoot, de begrafenis van de eerste de beste overledene buiten de stadsmuren leidde tot een oproer. De vrouw in kwestie werd weer opgegraven en binnen de stadsmuren ter aarde besteld. In 1829 bepaalde koning Willem I dat grote steden voortaan hun doden buiten de stad moesten begraven. Voor geestelijken werd hierop nog een uitzondering gemaakt, er zijn nog vijf graven van predikanten bewaard gebleven. Het Franse bestuur verordonneerde in 1798 om de familie wapens van de zerken te verwijderen. In Arnhem heeft men deze verordening goed gevolgd als we de huidige zerken aanschouwen.

Vaak lieten mensen hun zerken maken tijdens hun leven, dan konden ze erop toezien dat de zerk mooi werd. Men wilde ook zeker zijn van een ‘mooi plekje’ in de kerk, zodat vaak de grafplaats al gekocht werd. Soms liet men de zerk ook al plaatsen bij leven, men liet dan de sterfdatum open. Er liggen nog zerken in de kerk waarop de sterfdatum nog steeds ontbreekt.